آثار ذکر در سازندگی روحی و اخلاقی

آثار ذکر در سازندگی روحی و اخلاقی یکی از زیباترین جلوه های ارتباط عاشقانه با خدا و اساسی ترین راه های سیر و سلوک ، ذکر است؛ یعنی مترنّم بودن زبان و قلب انسان به اسماء حُسنای الهی و شاداب نگه داشتن گل روح در زیرباران یاد حق. ذکرخدا، از یادبردن هستی محدود خویش در رهگذر یاد اسمای الهی است و تداوم و استمرار آن زنگار گناهان را از روی دل می زداید؛ زیرا غفلت و فراموشی حق تعالی ، ساحت دل را مکدّر می کند. ذکرخدا ارتباط معنوی عبد سالک با ربّ مالک است و این انسان است که نباید خود را وقف زندگی مادی کند و مقصد را درخود و دنیای خود محدود سازد، بلکه باید خود را برای سفر پرفراز و نشیب ابدّیت آماده و مهیّا کند. درمجموع ذکر خداوند آثار و ثمرات اعجاب آور و باشکوهی دارد که هریک از آنها در سازندگی روحی و اخلاقی انسان تأثیر به سزایی دارد. این آثار عبارتنداز:

ذکر ویاد خدا در روایات معصومین

ذکر و یاد خدا در روایات معصومین(ع) خداى تعالى فرمود: هرگاه به دل بنده‌اى سر زنم و ببینم که یاد من بر آن چیره گشته است، اداره و تربیت او را خود به‌عهده گیرم و هم‌نشین و هم‌سخن و هم‌دم او شوم. بحارالانوار/93/162 بنده‌ام! اگر مرا در تنهایى یاد کنى تو را در تنهایى یاد کنم و اگر در میان جماعتى یادم کنى تو را در میان جماعتى بهتر و فراوان‌تر از جمع تو، یاد کنم. کنزالعمال/1797 پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم: بر شما باد به یاد خدا، زیرا یاد خدا شفاست و بپرهیزید از یاد مردم، زیرا آن درد و بیمارى است. تنبیه‌الخواطر/1/8

نفاق و دوروئی

نفاق و دوروئی   واژه هاى «نفاق» و «منافق» واژه هاى عربى هستند که بر اثر فزونى استعمال جزو زبان فارسى درآمده و همگى با این دو لفظ، و معنى ومفهوم آنها آشنایى داریم. نویسندگان فرهنگ هاى عربى چنین مى گویند: نفاق از کلمه «نافقا» گرفته شده که به یکى از دو سوراخ لانه موش صحرایى گفته مى شود، زیرا این حیوان براى ساختن لانه، زمین را سوارخ مى کند و به حدى پیش مى رود که به قشر زمین مى رسد و آن را نازک مى سازد ولى از بین نمى برد، هر موقع خوف و ترس براى آن در لانه رخ داد، فـوراً پـوسته را بر انـداخته و از آن درب فرا ر مى کنـد، سوراخ نخست را «نافقـا» و دومى را «قاصعـا» مى گوینـد، قسمـت دوم از لانـه آن، به ظاهر خاک است ولى درون آن، گودى و فرو رفتگى است بسان منافق که ظاهر او ایمان و در درون او کفر است.([1])

ضمانت

الف. تعریف ضمانتمادهء 684 قانون مدنی ایران در تعریف ضمانت مقرّرداشته است : > عقد ضمان، عبارت است از اینکه شخصی مالی را که برذمهء دیگری است به عهده می گیرد… امام مالک برآن است که طلبکار نمی تواند طلب خودرا از ضامن بخواهد مگر در صورتی که مطالبه از مضمونٌ عنه در اثرغایب بودن یا افلاس ویا انکارش متعذرشود. امام شافعی و بقیه فقهای عامه می گویند طلبکار می تواند از هریک از ضامن و مضمونٌ له که بخواهد طلب خود را مطالبه کند. ب. طرفهای ضــمانت در ضمانت، سه شخص (سه طرف ) مشارکت دارند: اول. شخصی که تعهد یا دینی بر عهده اوست و از او در مقابل شخص دیگری ضمانت می شود. چنین شخصی >مضمونٌ عنهضامن مضمونٌ له … متعهد را ضامن، طرف دیگر را مضمونٌ له و شخص ثالث را مضمونٌ عنه یا مدیون اصلی می گویند. مناقصه ضمانتنامة شرکت در مناقصه پیمانکار ضمانتنامة حسن انجام معامله

مفهوم نحله در قرآن

پرسشواژه: نحله به چه معنا می باشد؟ پاسخ در آیه چهار سوره نساء آمده است که:«وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ‏ءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَکُلُوهُ هَنیئًا مَریئًا، و مهر زنان را (بطور کامل) به عنوان یک بدهی (یا عطیه،) به آنان بپردازید! (ولی) اگر آنها چیزی از آن را با رضایت خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرفکنید!». نحلة در لغت به معنی بدهی و دین آمده ، و به معنی بخشش و عطیه نیز هست ، راغب در کتاب مفردات می‏گوید : به عقیده من این کلمه از ریشه نحل ( به معنی زنبور عسل ) آمده است زیرا بخشش و عطیه شباهتی بکار زنبوران عسل در دادن عسل دارد . آیه فوق اشاره به یکی از حقوق مسلم زنان میکند و تاکید مینماید که : مهر زنان را بطور کامل همانند یک بدهی بپردازید یعنی همانطور که در پرداخت سایر بدهی‏ها مراقب هستید که از آن چیزی کم نشود ، در مورد پرداخت مهر نیز باید همان حال را داشته باشید ( این در صورتی است که نحلة را به معنی بدهی بگیریم ) و اگر به معنی عطیه و بخشش باشد تفسیر آیه چنین خواهد شد : مهر را که یک عطیه الهی است و خدا بخاطر اینکه زن حقوق بیشتری در اجتماع داشته باشد و ضعف نسبی جسمی او از این راه جبران گردد بطور کامل ادا کنید[i]. [i]تفسیر نمونه ج : 3 ص : 263.

بیع

بیع ، اصطلاح فقهی و حقوقی . این واژه همانند «شراء» از اضداد است و در خرید و فروش ، هر دو، به کار می رود، ولی بر اثر کثرت استعمال ، «بیع » فروش کالا، و «شراء» خرید آن را به ذهن متبادر می سازد. تجارت را نیز به «بیع و شراء» معنی کرده اند، اما از آنجا که در متنهای مختلف ، لفظ تجارت ، به معنای مبادلة مال با هدف کسب سود به کار رفته و در تلقی عرف هم تجارت منحصر به بیع نیست ، می توان گفت که از باب غلبه و کثرت مصادیقِ بیع در معاملات تجاری ، این مفهوم برای تجارت تصور شده است . آیة شریفة «...رجالٌ لاتُلهیهم تجارةٌ و لابیعٌ عن ذکرالله » (نور: 37) که هر دو واژه را ذکر کرده ، نیز، تأییدکنندة این استنباط است (طریحی ؛ ابن فارس ؛ ابن منظور؛ مرتضی زبیدی ؛ دهخدا، ذیل واژه ).جزیرة العرب ، به هنگام ظهور اسلام ، تجارت پررونقی داشته است . وجود دو راه مهم بازرگانی ، یکی در شمال و دیگری در جنوب که شهرهایی ، از جمله مکه و مدینه ، در مسیر آنها بودند، و قرار گرفتن مکه بر سر راه کاروان روِ شام ـ یمن ، و شرکت ساکنان مکه در بازرگانی داخلی و خارجی ، و همچنین وجود کعبه که زیارتگاه مردم از نقاط دوردست بود، از عوامل عمدة این رونق بوده است (پطروشفسکی ، ص 16؛ زیدان ، ج 1، ص 33 به بعد؛ جوادعلی ، ج 7، ص 285).رونق مبادلات بازرگانی ، سبب پیدایش حقوق تجارت عرفی نسبتاً پیشرفته و تداول بسیاری از عقود (قراردادها) شد که هم اینک نیز مرسوم است ؛ مانند شرکت ، حواله ، مضاربه ، مزارعه ، مساقات ، عطیّه و قرض ، که اسلام برخی از انواع آن را، مانند بعضی از اقسام بیع ، به علت ربا یا غرر و غیره ، نهی کرد (جوادعلی ، ج 7، ص 387ـ 414). می توان گفت که برخورد اسلام با حقوق خصوصی عهد جاهلیت عرب ، به طور عام و حقوق تجارت به صورت خاص ، از خصیصة دوگانة «امضاء» مقررات مرسوم ، به عنوان اصل ، و «هدایتگری » و جرح و تعدیل مقررات عرفی حکایت دارد.

«جهاد» در آیات الاحکام

«وَاَعِدُّوالَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ وَ مِن رِباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ بِه عَدُوَّاللهِ وَ عَدُوَّکُم وَ آخَرینَ مِن دُونِهِم لا تَعلَمُونَهُمُ اَلله یَعلَمُهُم وَ ما تُنفِقُوا مِن شَی ءٍ فی سَبیلِ اللهِ یُوَفَّ اِلَیکُم وَ اَنتُم لا تُظلَمُونَ»«سوره انفال آیه60»(تا می توانید نیروی جنگی و نیز اسبان به یکدیگر بسته (برای حفظ ثُغُوراسلام) مهیا سازید تا بدین وسیله دشمنان خداوند و دشمنان خود و نیز دشمنان دیگری را که شما آنان را نمی شناسید ولی خداوند می شناسد (منافقین) بترسانید.وهر چیز که در راه خدا خرج می کنید جزای آن تماماً به شما خواهد رسید و به شما ستم نخواهد شد.  

کتب شیعه در آیات الاحکام

در شیعه ، نخستین کتاب از کلبی است؛ امّا قدیم‌ترین اثر بر جای مانده، فقه‌القرآن تألیف قطب‌الدین راوندی (م. ۵۷۳ ق) به‌ شمار‌ می‌رود. از دیگر آثار مشهور شیعه، کنزالعرفان فی فقه القرآن تألیف فاضل مقداد (م.‌۸۲۶‌ق) تفسیر شاهی و آیات الاحکام (به فارسی) از سید امیر ابوالفتح جرجانی (م. ۹۷۶ یا ۹۸۶‌ق) زبدة‌البیان از مقدس اردبیلی (م.‌۹۹۳‌ق) و مسالک الافهام الی آیات الاحکام از فاضل جواد کاظمی (م.ق. ۱۱ ق) است. بنا به آن‌چه شیخ آقا‌بزرگ تهرانی در الذریعه آورده، علمای شیعه بیش‌از ۳۰ کتاب در تفسیر آیات‌الاحکام نگاشته‌اند. منبع: ۱۴. ↑ الذریعة، ج‌۱، ص‌۴۰ـ۴۳.

ربا خوارى از گناهان کبیره است

از این که در پایان آیه فرموده است:«و من عاد فأولئک اصحاب النّار هم فیها خالدون»، درک مى‏شود، که تهدید عظیمى نسبت به رباخوار وجود دارد و رباخوارى از گناهان کبیره است.هم‏چنین بر این مطلب اجماع مسلمین و روایات متظافره نیز دلالت دارد.(کاظمى، 3/42، سیورى، 2/37)در روایت صحیحى از هشام ابن سالم به نقل از ابو عبد الله(ع)آمده است:که: «درهم ربا اشدّ من سبعین زنیةّ کلّها بذات محرم».(طوسى، 7/14، صدوق، 3/174)در روایت دیگرى از جمیل به نقل از امام صادق(ع)وارد شده که فرمود:«درهم رباً اعظم عند اللّه من سبعین زنیّة بذات محرم فى بیت اللّه الحرام».(طبرسى، 2/671، قمى 1/120)همچنین از قول امیر المؤمنین(ع)وارد شده که فرمود:«لعن رسول اللّه(ص)فى الرّبا خمسة:آکله و موکله و شاهدیه و کاتبه».(طبرسى، 2/671، سیورى، 2/37)

عقدها از نظر لازم و جایز بودن

عقدها از نظر لازم و جایز بودن, به پنج گونه تقسیم مى شوند: 1. عقدها و قراردادهایى که هر دو سوى دادوستد, باید انجام دهند و اجرا کنند, مانند: بیع, اجاره, مزارعه, مساقات, صلح, نکاح, وقف و… اینها را عقدهاى لازم مى نامند. 2. عقدها و قراردادهایى که هر دو سوى قرارداد, حق بازگشت دارند, مانند: ودیعه, وکالت, عاریه, مضاربه, شرکت و… اینها را عقدهاى جایز مى نامند. 3. عقدها و قراردادهایى که از یک سو, لازم و از یک سو جایزند, مانند: رهن. در عقد رهن, بدهکار, کالایى را براى پشتوانه در اختیار بستانکار مى گذارد که اگر در زمان ویژه, بدهى را نپرداخت, بستانکار بتواند پول خود را از فروش آن کالاى گروى که در اختیار دارد, به دست آورد. در این عقد, گروستاننده حق برگشت دارد و عقد از سوى او جایز است; امّا گرو گذار, نمى تواند گرو خود را تا پایان مهلت, بازپس بگیرد; از این روى, عقد رهن, درباره گرو گذار, لازم است.

سابقه استنباط از آیات الاحکام

در این‌باره، هر چند استنباط احکام فقهی از آیات قرآن، سابقه در زمان نزول قرآن دارد و در همان عصر پیامبر (صلی الله علیه وآله)، صحابه برای به‌دست آوردن احکام عملی به قرآن روی می‌آوردند و سپس در زمان صحابه و تابعان این گرایش گسترده‌تر شد (نمونه‌های فراوانی از آن را متقی هندی گزارش کرده است) منابع : ۳. ↑ الطبقات، ج‌۲، ص‌۲۸۹ـ۲۹۷.۴. ↑ وسائل، ج‌۳، ص‌۳۶۰-۳۶۱. ۵. ↑ کنزالعمال، ج‌۲، ص‌۴۰۰.۶. ↑ کنزالعمال، ج۲، ص۴۰۰.۷. ↑ کنزالعمال، ج۲، ص۵۲۷‌.۸. ↑ کنزالعمال، ج‌۵‌، ص‌۴۸۲.۹. ↑ کنزالعمال، ج‌۱۱، ص‌۷۹-۸۰‌.۱۰. ↑ کنزالعمال، ج‌۱۶، ص‌۵۳۷‌.

آیات الاحکام حقوقی

این جدول از سوی من که حقوقدان و وکیل هستم در جهت یافتن منبع اصلی یک عقد یا قرارداد حقوقی در آیات قرآن با کمک منبع زیر جمع آوری شده است کتاب آیات الاحکام حقوقی مدنی و کیفری نوشته محمدعلی آقایی انتشارات خط سوم تهران 1381 گردآوری گارگین فتائی عنوان حقوقی نام سوره شمارهء آیه وفای به عهد مائده ١ بیع نسا ٢٩ مضاربه مزمل ٢٠ ربا بقره ٢٨٩-٢٧٥ آل عمران ١٤٠ دین موجل بقره ٢٨٢ مهلت دادن به بدهکار بقره ٢٨٠ نفی عسر و هرج بقره 285 مائده 6 حج 78 اجاره القمص 26

شرح کتابی درباب آیات الأحکام

تفسیر جامع آیات الاحکام: مکاسب, متاجر, عقود و ایقاعات, بیع, دین, قرض, رهن, ضمان, صلح, ... نویسنده : قربانی‌لاهیجی - زین‌العابدینمحل نشر : تهرانتاریخ نشر : ۱۳۸۰/۱۰/۰۸رده دیویی : ۲۹۷.۱۷۴قطع : وزیریجلد : گالینگرتعداد صفحه : ۳۷۰نوع اثر : تالیفزبان کتاب : عربینوبت چاپ : ۱شماره مجلد : ۸تیراژ : ۳۰۰۰شابک : ۹۶۴-۵۹۱۸-۲۸-۶کتاب حاضر جلد هشتم از 'تفسیر جامع آیات الاحکام 'است که به ترجمه و تفسیر آیات مربوط به مکاسب, متاجر و عقودی از قبیل :بیع, اجاره, رهن, صلح, وکالت, شرکت, مضاربه, شفعه, غصب, وصیت, وقف و عاریه اختصاص یافته است .

«نذر» در فقه و آیات الأحکام

وَ مَا أنفَقتُم مِن نَفَقَةٍ أَونَذَرتُم مِن نَذرٍ فَإنَّ اللهَ یَعلَمُهُ وَ مَا لِلظّالِمیَن مِن أنصارٍ.«سوره بقره،آیه 270»«و آنچه از نفقه که انفاق کردید،یا از نذر که نذر کردید،محقّقاً خداوند آن را می داند. و برای ستمگران یارانی وجود ندارد.» 

استنباط احکام ربا از قرآن کریم

چکیده :تنظیم روابط حقوقى و مالى که فقه معاملات نامیده مى‏شود بخشى از آیات الاحکام را تشکیل مى‏دهد.در این دسته از آیات قسمتى از روابط مالى و احکام مربوط به معاملات، موضوع ربا و معاملات ربوى است.در این مقاله آیات مربوط به ربا و احکام فقهى مستفاد از آیات مذکور به شکل استدلالى و استنباطى بررسى شده است.کلمات کلیدی :ربا، فقه معاملات، معاملات ربوى، اضعاف مضاعفةتمهیدیکى از احکام اجتماعى بسیار مهم اسلام که در قرآن کریم و روایات مطرح گردیده و بخشى از فقه معاملات را تشکیل مى‏دهد، حرمت ربا است که در این مقاله، ضمن طرح آیات و روایات مربوطه، به ذکر نظریّات مفسّرین در این زمینه پرداخته مى‏شود:

ویژگی‌های احکام قرآن

ز آن‌جا که قرآن کریم ، پیش از همه، کتابی هدایتی تربیتی است و همه آن‌چه را که در هدایت انسان به سعادت حقیقی و جاودانه مؤثّر است، بیان کرده، طرح مباحث فقهی در قرآن نیز با همین هدف متناسب است؛ لذا این امر سبب شده تا آیات الاحکام، ویژگی‌هایی متفاوت با کتاب‌های فقهی ـ حقوقی داشته باشد که برخی از آن ویژگی‌ها از این قرار است: ← بیان کلی و اشاره‌ای اوّل آن که معمولا احکام به گونه‌ای فشرده و در حدّ اشاره و کلّی بیان، و‌ به ویژه در احکام معاملات ، به قاعده‌های بسیار عام نظیر «أَوفُوا بِالْعُقُود»  و «تِجـرةً عَن تَرَاض» ۰ بسنده شده است. ←←فلسفه کلی‌گویی قرآن یکی از فلسفه‌های این ویژگی آن است که خصوصیاتِ احکام، متناسب با شرایط و احوال گوناگون استنباط شود.   ................     

کتب اهل‌تسنن در آیات الاحکام

در میان اهل سنت نیز قدیم‌ترین کتاب موجود از آنِ شافعی (م. ۲۰۴ ق) با نام احکام قرآن است که بیهقی آن را گرد آورده و بیش‌ترین کتاب‌ها در زمینه تفسیر آیات الاحکام را فقیهان مالکی عرضه کردند که مشهورترین آن‌ها احکام‌القرآن ابن عربی (م. ۵۴۳ ق) و الجامع لأحکام القرآن قرطبی (م. ۶۷۱ ق.) است. از کتاب‌های معروف فقیهان شافعی نیز یکی احکام‌القرآن کیاهرّاسی (م. ۵۰۴ ق) و دیگری الحاوی الکبیر ماوردی (م. ۴۵۰ ق) است. سیوطی (م. ۹۱۱ ق) نیز از دیگر فقیهان شافعی کتاب الاکلیل فی استنباط التنزیل را در این موضوع نگاشته است. احکام القرآن جصاص (م.‌۳۷۰ یا ۳۷۶ ق) نیز درباره تفسیر آیات الاحکام محور فقه حنفی است. کم‌ترین تألیفات در این زمینه، به فقیهان حنبلی تعلّق دارد آن‌چه به آنان نسبت داده شده، چندان قابل توجّه نیست و اصلاً خود امام احمد بن حنبل در استنباط احکام عنایت چندانی به آیات نداشته و توجّه بیش‌تر وی به حدیث بوده است.

امثال در آیات الاحکام

مقدمه یکی از بحث‌های نظری‌ آیات الاحکام، استفاده از امثال قرآن کریم برای استنباط احکام است. در امثال قرآن، خداوند متعال به صورت امرونهی یا خبر در مقام تکلیف و تحذیر از مخاطبان خود وظیفه‌ای نخواسته است، تا بتوان به گونه صریح و روشن و بر طبق ضوابط و قواعد اصلی و طبق مفاد ظاهری محض، این کلمات را حمل بر تکالیف مولوی و ارشادی کرد، بلکه قرآن به صورت خبری و با آوردن مثال و یا تشبیهی، پیامی را القا کرده که چه بسا می‌توان از آن استفاده حکم – واجب یا حرام، کراهت یا استحباب – کرد، در نتیجه دلالت نص بر کلام نیست، بلکه با اشاره و غیر مستقیم است. در آغاز ببینیم منظور از مثل چیست و موراد آن کدام است و آیا آنچه در حکم مثل است نیز جزو امثال قرآن محسوب می‌شود؟ سپس ببینیم اهداف قرآن از ذکر مثلها چه بوده است و آیا اصولاً چینین مواردی می‌تواند در مقام بیان حکم باشد و دلالت آن قابل تمسک و حجت است؟ برای روشن شدن موضوع، نیازمند تبیین سابقه بحث میان قرآن‌پژوهان، به ویژه مفسران و آیات الاحکام نویسان هستیم تا بدانیم نگاه آنان به این موضوع خواهیم پرداخت و پاسخ آن را مورد توجه قرار می‌دهیم..........