قاعده قبح عقاب بلابیان و مقایسه آن بااصل قانونى بودن مجازات

چکیده قاعده «قبح عقاب بلابیان‏» از قواعد مسلم نزد فقیهان و اصولیان به شمار مى‏رود. این قاعده با «اصل قانونى بودن مجازات‏» در حقوق معاصر قابل مقایسه است. در این نوشتار ضمن بیان مفاد قاعده قبح عقاب بلابیان، مستندات فقهى آن مورد بررسى قرارگرفته است، آن گاه مجارى این قاعده بیان شده و تا حدودى با اصل قانونى بودن مجازات مقایسه شده است. از نظر فقه اسلامى تشریع احکام و شیاع آن میان مسلمانان اماره قضایى بر آگاهى و علم افراد به شمار مى‏آید کما این که در زمان ما قانونگذار تصویب قانون و انتشار آن را، پس از گذشت مدتى مقرر، اماره قضایى بر علم و آگاهى قرار داده است و عذر جهل به قانون را نمى‏پذیرد. کلید واژه‏ها: 1- قاعده فقهى 2- قاعده اصولى‏3- قبح عقاب بلابیان 4- اصل قانونى بودن مجازات 5- اماره قضایى

وصیت و وقف و راث زوجه و عول و تعصیب در فقه اسلامی

وصیت و وقف و راث زوجه و عول و تعصیب در فقه اسلامی نویسنده : )و ارث زوجه و عول و تعصیب در فقه اسلامی( مترجم : هاشم معروف الحسنی ناشر : بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی تعداد صفحات : 279 عزیز فیضی خود زنی منجر به مرگ اگر انسان خود را زخمی کند و یا چیزی را که معمولا موجب مرگ می‏شود به کار ببرد، همه‏ی فقها به شهادت صاحب جواهر معتقدن چنین شخصی اگر در حالت مجروحیت و احتضار وصیت کند، وصیتش مطلقا صحیح نیست، خواه تملیکی باشد خواه عهدی. بعضی از فقها معتقدند کسی با این نظریه مخالف نیست و تنها سند فقها بر بطلان چنین وصیتی حدیث صحیح ابی ولاد از امام صادق علیه‏السلام است که فرمود: «هر کس عمدا خودکشی کند، برای همیشه جایگاهش دوزخ است.» سائل عرض کرد: اگر کسی وصیت کرده، سپس بلافاصله خودکشی کند، آیا وصیتش نافذ است؟ امام فرمود: اگر پیش از مجروح کردن خود یا ارتکاب عملی که به مرگ وی منجر می‏شود وصیت کند، وصیتش در یک سوم اموال نافذ است، اما اگر بعد از مجروح کردن خود یا ارتکاب عملی که موجب مرگ می‏شود وصیت کند، وصیتش جایز نیست.»

قواعدی از فقه

بی‌تردید فقه اسلامی از شریف‌ترین علوم مورد نیاز در ابعاد مادی و معنوی، فردی و اجتماعی زندگی انسان به شمار می‌آید که از منابع کتاب، سنت، عقل و اجماع به دست می‌آید. قواعد فقهی که منشأ استنباط احکام شرعی قرار می‌گیرند نیز از همین منابع به دست م‍ی‌آیند نخستین کتابی که در فقه شیعه درباره قواعد فقه نگاشته شد، «القواعد و الفوائد» نوشته «ابوعبدالله شمس‌الدین محمد» معروف به «شهید اول» است.قواعد فقه نظیر اصول فقه، نقش برجسته‌ای در استنباط فروع فقهی بر پایه مبانی شریعت دارد، چنان‌که گاه از یک قاعده فقهی صدها مسأله فقهی متفرع می‌شود. این واقعیت موجب آن شده است که قواعد فقهی نیز نظیر دانش‌های اصول و فقه به مثابه دانشی با اهمیت در برنامه‌های درسی ـ آموزشی مورد توجه قرار گیرد.

الصُلحُ

بسم الله الرحمن الرحیم الصُلحُ جائزُ بَینَ المُسلِمینَ، اِلّا صُلحاً اَحَلَّ حَراماً اَو حَرّمَ حَلالاً عقد صلح بین مسلمانان جایز است، مگر صلحی که بخواهد حرامی را حلال کند و یا حلالی را حرام کند. القواعد الفقهیه، جلد 5، صفحات 8 و 39 – ماده 754 قانون مدنی.

الشرط

بسم الله الرحمن الرحیم اَلشرطُ جائزُ بینَ اَلمسلمین، الّا شرطاً اَحلَّ حَراماً اَو حرّمَ حلالاً شرط کردن میان مسلمانان جایز است، مگر شرطی که بخواهد حرامی را حلال کند و یا حلالی را حرام کند. تحریرالمجله، صفحات 75 و 76 – ماده 232 قانون مدنی.

الیَد

بسم الله الرحمن الرحیم عَلی الیَدِ ما اخَذة، حَتی تُؤدّی از آنچه بر عهدهء شماست سئوال می گردد، تا زمانی که آن را برگردانید.

الغُنم

بسم الله الرحمن الرحیم مَن لَه الغُنم، فعَلیهِ الغُرم کسی که سود می برد، زیان نیز پای اوست. (ظاهراً بر مبنای مسئولیّت موضوعی (عینی) است. به عنوان نمونه مبنای نظریّه خطر مسئولیّت عینی است. یعنی اثبات بی تقصیری موجب نمی گرددد تا منتفع از مسئولیت مبرا شود و مسئولیت از محافظ به منتفع منتقل می شود.)

فرق میان حکم عقل و حکم عقلاء

یکی از مباحث مهم و کلیدی در حوزه فهم معارف و فقه اسلامی، درک درست دو مفهوم حکم عقل و عقلااست؛ زیرا به نظر بسیاری از مردم تفاوتی میان این دو حکم وجود ندارد و از نظر آنان عقل و عقلاء یعنی خرد و خردمندان یکی است؛ چرا که خرد بی خردمند معنایی ندارد، پس حکم خردمند نمی‌تواند چیزی جز حکم خرد باشد. هرچند که این مسئله تا اندازه ای درست است، ولی باید توجه داشت که درمقام خارج چنین چیزی تحقق می‌یابد، ولی در حوزه مفاهیم و تبیین عقلانی، تفاوت‌های ماهوی میان این دو مفهوم وجود دارد. آگاهی و شناخت تفاوت میان این مفهوم می‌تواند برای درک بسیاری از مسائل ابتلایی در جامعه بویژه جامعه علمی مفید باشد؛ چرا که بسیاری از دانشجویان و حتی فرهیختگان به سبب عدم توجه به فرق‌های موجود میان آنها در دام سفسطه و اشتباه می‌افتند.

المَغرورُ

بسم الله الرحمن الرحیم المَغرورُ یَرجعُ اِلی مَن غرَّه فریب خورده به فریب دهنده مراجعه می کند. (به شرط جهل مغرور به ضرر، انتساب ضرر به غار، تعدّی غار، در عقد معاوضی با سود غار یا با رضایت غار به ضمان از قبل.)