اقتداى پیروان مذاهب به یکدیگر - قسمت اول

مقدمه یکى از گام‏هاى مهم و مؤثر در ایجاد فرهنگ تقریب، اقدامات عملى در این زمینه است. بسنده کردن به شعار و سخنان بى‏پشتوانه علمى، لطمه‏هایى جدى به اصل قرآنى «وحدت» وارد مى‏سازد. «وحدت رویه» در میان مسلمانان در اعمال عبادى و اجتماعى، دشمنان را مأیوس ساخته، دوستان را به تفاهم و درک متقابل وامى‏دارد. البته این مهم، در درجه نخست بر عهده بزرگان و فرزانگان هر مذهبى است؛ یعنى تا آن‏جا که دلایل شرعى و عقلى بر برداشت صحیح و منطقىِ هر مذهبى اجازه مى‏دهد، باید به «وحدت رویه» و «سلوک عملى» دست یافت. این راه، نیازمند درک همه جوانب حوادث اجتماعى، تسلط بر فقه و فقاهت، و نیز آزادگى و شجاعت علمى است. اقتداى پیروان مذاهب به یکدیگر در نماز، یکى از بهترین و بارزترین جلوه‏هاى وحدت و تمسک به ریسمان الهى است. در میان کتاب‏هاى معتبر مذاهب گوناگون، روایاتى یافت مى‏شود که چنین اقداماتى را تصحیح و تسهیل مى‏کند. در این درس، تلاشمان برآن است که با صداقت و انصاف، به طرح دیدگاه‏ها و دلایل مذاهب گوناگون پرداخته، میان آنان به عدالت قضاوت کنیم

پرسش‏هایی در باب خمس

1. موارداتفاق و اختلاف شیعه‏واهل‏سنّت‏رادرموردخمس بیان کنید.؟ 2. نظریه شهید ثانى را در مورد مؤونه توضیح دهید.؟ 3. کیفیت تقریر استدلال به آیه 41 انفال در مورد وجوب خمس را بیان نمایید.؟ 4. چگونگى استدلال به روایات اهل‏سنّت براى وجوب خمس در ارباح مکاسب را تشریح نمایید.؟ 5. آیا نزول آیه 41 انفال در خصوص جنگ بدر، قرینه براى غنیمت جنگى است، توضیح دهید.؟ 6. کیفیت مصرف خمس را بعد از پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله تبیین نمایید؟

خــمس قسمت دوم

ج. روایات شیعه روایات بسیارى بر وجوب خمس در ارباح مکاسب و تجارات وجود دارد و برخى از بزرگان مثل علامه حلى و صاحب جواهر و دیگران ادعاى تواتر روایات در این‏باره کرده‏اند و در ذیل به ذکر چند روایت بسنده مى‏کنیم: 1. سماعة قال سألت ابا الحسن علیه‏السلام عن الخمس؟ فقال: فى کل ما افاد الناس من قلیل او کثیر.[28] 2. عبداللّه‏ بن سنان قال ابو عبداللّه‏: على کل امر غنم او اکتسب، الخمس مما اصاب لفاطمه علیهاالسلام و لمن یلى امرها من بعدها من ذریتها الححج على الناس فذاک لهم خاصة یضعونه حیث شاؤوا حرّم علیهم الصدقة حتى الخیاط یخیط قمیصاً بخمسة دوانیق فلنا منه دانق الاّ من احللناه من شیعتنا التطیب لهم به الولادة انه لیس من شى‏ء عند اللّه‏ یوم القیامة اعظم من الزنا انه لیقوم صاحب الخمس فیقول یاربّ سل هولاء بما ابیحوا.[29] به خوبى از این دو روایت استفاده مى‏شود که هر چیزى که انسان در زندگى از طریق فعالیت اقتصادى از قبیل کسب و تجارت به دست مى‏آورد چه کم باشد یا زیاد یک پنجم آن متعلق به اهل‏بیت علیهم‏السلام است و مى‏بایست به آنان پرداخت شود.

خــمس قسمت اول

1. تعیین محل اتفاق و اختلاف نظر در خمس همه فقهاى اسلام معتقدند که خمس و پرداخت یک پنجم از اموال در غنیمت‏هاى جنگى، گنج و معادن طلا و نقره واجب است. ابن زهره حلبى مى‏گوید: واعلم ان مما یجب فى الاموال الخمس و الذى یجب فیه الغنائم الحربیّة و الکنوز و معادن الذهب و الفضة بلاخلاف.[1] ولى در دو مورد میان شیعه و سنى اختلاف نظر وجود دارد: یکى در وجوب خمس در سود کسب و تجارت و دیگرى در مصرف آن. البته باید توجه داشت که شیعه وجوب خمس در ارباح مکاسب را مشروط بر مازاد بودن بر هزینه و مؤنه یک سال مى‏داند و معیار در فهم مؤنه عرف است. شهید ثانى در این‏باره مى‏گوید: المراد بالمؤنة هنا ما ینفقه على نفسه و عیاله الواجبى النفقه و غیرهم کالضعیف و الهدیة و الصلة لاخوانه و ما یأخذه الظالم منه قهراً او یصانعه به اختیاراً و الحقوق اللازمة له بنذر او کفارة و مؤنة التزویج و ما یشتریه لنفسه من دابة و أمة وثوب و نحوها و یعتبر فى ذلک ما یلیق بحاله عادة فان أسرف حسب علیه مازاد و ان قتر حسب له ما نقص و لو استطاع للحجّ اعتبرت نفقته من المؤن.[2]

ازدواج موقت قسمت اول

مقدمه یکى از مباحث فقهى مورد گفتگو بین علماى شیعه و سنى، ازدواج موقت است. این مسأله، از دیرباز مورد توجه فقها و محدثین بوده است و معمولاً در کتاب‏هاى حدیثى و فقهى، بابى را به آن اختصاص داده‏اند. پیش از ورود به بحث، ذکر این نکته ضرورى است که براى جلوگیرى از نزاع‏هاى بى‏پایان و گاه برداشت‏هاى نادرست از مباحث، ابتدا موضوعْ تشریح و تبیین مى‏شود و آن‏گاه ادله دو طرف از منابع اصلى آنان ارایه مى‏گردد. از سوى دیگر، برخورد منطقى و عالمانه و به دور از تعصب، مى‏تواند زمینه تفاهم علماى مذاهب را فراهم آورد.

تاریخچه کامل وکالت در ایران

تاریخ پیدایش وکالت دادگستری را از روزگاری میتوان دانستکه دیگر اختلافات مردم با زور و قدرت حل و فصل نمیگردید . اززمانی که حکومت قانون در اجتماعات مستقر گردید و برای رفعاختلافات قاضی تعیین شد . وجود وکیل در کنار قاضی ضرورتیافت قاضی و وکیل دو بازوی عدالتند که در یک جهت و برایرسیدن به یک هدف مجاهدت و تلاش مینمایند و آن اجرای عدالتو احراز حقیقت است . قوانین و مقررات هیچ گاه آنقدر صریح و روشن نیست که با چندماده قانون و یا چند دستور قضائی بتوان اختلافات بی حد و حصرمردم را به آسانی قطع و فصل نمود . چگونه ممکن است که مقنن همهچیز را پیشبینی کند ؟ پس هر جا که یک ماده قانون وجود دارد قهرا یک قاضی برایتفسیر قانون و تطبیق آن با مواد لازم است و هر جا که یک قاضیباشد لااقل وجود دو وکیل برای طرفین دعوا لازم و ضروری است . دادخواهان همواره منافع خود را با حقوق واقعی خویش اشتباهمیکنند در این صورت مابین قاضی و مردم باید کسانی باشند کهحرفه آنها دفاع از حقیقت و عدالت باشد و این وظیفه را در نهایتشرافت و ظرافت انجام دهند . این اولین دلیل لزوم وجود وکیلدادگستری است ولی تنها دلیل نیست .  

کلیات مجازات اسلامی

کتاب اول ـ کلیات باب اول - مواد عمومی ماده ۱ - قانون مجازات اسلامی راجع است به تعیین انواع جرایم و مجازات واقدامات تامینی و تربیتی که درباره مجرم اعمال می شود . ماده ۲ - هر فعل یا ترک فعلی که در قانون ( ۲ ) برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب می شود . ( ۳ ) ( ۲ ) نظریه ۷/۹۵۷ - ۱۳۷۷/۱۲/۲۳ ا . ح . ق : در ق . م . ا . برای خرید و فروش و آموزش و بکارگیری آلات موسیقی مجازاتی تعیین نشده است و لذا داشتن آنها جرم به حساب نمی آید . با جرم شناخته نشدن آلات و ادوات موسیقی تعیین مجازات از طرف حاکم شرع برای فروشنده یا خریدار یا آموزش دهنده خلاف قانون خواهد بود . نظریه ۷/۶۰۸۷ - ۱۳۷۴/۱۰/۴ ا . ح . ق : طبق فتوای حضرت امام خمینی قدس سره قضات ماذون حق تعیین کیفر وتعزیر اشخاص را برای اعمالی که قانوناکیفری از برای آنها مقرر نشده است ندارند . نظریه ۷/۵۱۵۲ ـ ۱۳۷۹/۶/۵ ا . ح . ق : با توجه به اصل قانونی بودن جرم و مجازات ها چون جهت استفاده ازکراوات ، دوچرخه سواری دختران در خیابان های اصلی و نحوه اصلاح موی سر پسران در قوانین موضوعه و مدونه مجازاتی در نظر گرفته نشده است لذا اعمال مذکور قانوناجرم تلقی نمی شوند .

دفتر رسمی ازدواج و بخشیدن مهریه ، افزایش یا کاهش

ممکن است زوجین بعد از چند سال زندگی مشترک ، بخواهند تغییراتی در « مهریه / صداق » به شرح زیر انجام دهند : ۱ ــ زوج ، بخواهد مبلغ مهریه را افزایش دهد . ۲ ــ زوج ، بخواهد ملک یا املاکی را به مهریه همسر خود ، اضافه نماید . ۳ ــ زوج ، بخواهد همزمان با درخواست کاهش مهریه از همسرش ، چیزهای دیگری را به وی بدهد . مثلا در ازای کاهش مهریه ، سند مالکیت خانه ، مغازه یا ماشینی را به نام وی بزند . ۴ ــ زوجه ، بخواهد مبلغ مهریه خود را ــ به هر دلیلی ــ کاهش دهد . ۵ ــ زوجه ، بخواهد در عوض معامله ای که با شوهرش می کند ، قسمتی از مهریه را کم کند . ۶ ــ زوجه ، بخواهد بخشی یا تمام مهریه خود را به زوج ببخشد . و… رجوع به دفتر اسناد رسمی در تمامی موارد بالا ، باید زوجین به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کرده و پس از تنظیم « اقرارنامه ثبتی » در زمینه های بالا ، نامه ای از آنجا برای دفترخانه رسمی ازدواج ــ که عقد خود را در آن مکان ثبت کرده اند ــ ببرند تا او مفاد نامه فوق را در « صفحه ملاحظات » عقدنامه آن ها ، ثبت کند .

بررسى تطبیقى قاعده «عطف بماسبق نشدن قوانین جزایى» (در حقوق اسلام، حقوق موضوعه ایران و نظام حقوقى کامن لا)

چکیده: 1 ـ منظور از قاعده «عطف بماسبق نشدن قوانین جزایى» عطف بماسبق نشدن قوانین جزایى ماهوى مشدد است. 2 ـ این قاعده که از لوازم منطقى «اصل قانون بودن جرم و مجازات» است در حقوق اسلام یک قاعده عام و بدون استثناست. 3 ـ مراحل سه گانه حکم شرعى یعنى مرحله «تشریع» که از آنِ خداوند است (ان الحکم الا للّه) و مرحله «استنباط» و «اعلام و ابلاغ» احکام و قوانین که از آن انبیاء و اولوا الامر است (ما علینا الا البلاغ المبین) در حقوق اسلام دلیل قطعى بر وجود اصل قانونى بودن جرم و مجازات است. مقدمه «اصل قانونى بودن جرم و مجازات» و به تبع آن «قاعده عطف بماسبق نشدن قوانین جزایى» که در حقوق عرفى با عبارتهاى «هیچ جرمى و هیچ مجازاتى بدون قانون وجود ندارد»(2) و «قوانین جزایى عطف بماسبق نمى‏شوند»(3) مطرحند، از اصول مسلم و ثابتى هستند که ضامن حفظ حقوق و آزادیهاى فردى مى‏باشند. با وجود این فقدان نصّ صریح و روشنى در کتاب و سنّت (از نظر حقوق اسلامى) که بر اعتبار این اصل دلالت نماید، موجب شده است که برخى از حقوقدانان(4) از پایه و اساس منکر این اصل در حقوق اسلام شوند. از طرف دیگر پاره‏اى از استثنائاتى که از سوى حقوقدانان معاصر و برخى از فقها(5) در مورد قاعده عدم عطف قوانین جزایى بماسبق مطرح گردیده است، موجب ایجاد سؤالات و تردیدهایى در زمینه اعتبار و یا قلمرو این قاعده در حقوق اسلامى گردیده است.

نماز تراویح، سنّت یا بدعت؟

در کتب فقهى و حدیثى شیعه و سنّى براى ماه مبارک رمضان نمازهاى مستحبى بسیارى نقل شده که برخى از آنها به هزار رکعت مى رسد. صلاة تراویح نیز از جمله نمازهایى است که اهل سنّت آن را مستحب دانسته و در هر شب از ماه مبارک رمضان نزدیک به بیست رکعت، آن را به جماعت اقامه مى نمایند. گرچه نماز عبادتِ برتر است و نمازهاى مستحبى و مندوب در شرع مقدس محدوده خاصى ندارد، اما آیا به جز نمازهاى فریضه یا مواردى که مشروعیت آن به جماعت، با دلیل قطعى از پیامبر و ائمه معصوم(علیهم السلام) به ثبوت رسیده باشد، مى توان نمازهاى مستحبى مثلا نوافل را به جماعت خواند؟! در این مسأله میان شیعه و سنى اختلاف هست و این اختلاف نظریه، در نماز تراویح نیز مطرح است.

مفهوم فقه و حقوق و رابطه بین آن دو

گفتار اول: تعریف فقه (1) فقه معانى لغوى و اصطلاحى متعددى دارد که ما با ذکر آن معانى، معناى مورد نظر را در این تحقیق مشخص مى نماییم. الف - معناى لغوى فقه فقه به معناى دانستن یا فهمیدن است. در معجم المقاییس اللغه مى خوانیم: فقه دلالت مى کند بر ادراک چیزى و علم نسبت به آن.(2)  

مبانی فقهی و حقوقی مالکیت معنوی از نگاه مذاهب

چکیده مالکیت معنوی اگر چه در حقوق موضوعه دارای سابقه‌ای نسبتاً طولانی است، اما در فقه شیعه از موضوعات مستحدثه فقهی به شمار می‌آید و فقها باید حکم آن را از مبانی فقهی شیعه استخراج کنند و در اختیار جامعه اسلامی قرار دهند. در میان فقها دو نظریه مختلف پیرامون آن وجود دارد. برخی عقیده دارند مالکیت معنوی موضوعی نیست که قابل تطبیق بر موضوعات فقهی باب عقود باشد و از این‌رو، آن را به رسمیت نشناخته‌اند. برخی دیگر کسانی هستند که معتقدند می‌توان بر اساس چارچوبهای فقهی شیعه، آن را به رسمیت شناخت. واژه‌های کلیدی: مالکیت معنوی، مبانی فقهی، مبانی حقوقی.

مبانى فقه و حقوق

یکى دیگر از مباحث اساسى و پر ثمر در بررسى رابطه فقه و حقوق بحث از مبانى این دو علم است. منظور از مبانى در فقه و حقوق بررسى محرک‏ها و نیروهایى است که در قانون وجود دارد و افراد را ملزم به رعایت و اطاعت مى‏نماید. منابع حقوق تار و پودهایى است که تافته حقوق در آن بافته شده‏است. مبانى حقوق رگ و ریشه‏ها و نیروهایى است که در وراى قواعد حقوقى جا گرفته‏است. (1) مباحث مبانى حقوق در احکام حقوقى از عمده‏ترین مباحثى است که در فلسفه حقوق مطرح شده و در واقع همین موضوع یکى از دلایل اصلى ایجاد مکاتب حقوقى است، به طورى که تفاوت آرا در مورد مبانى حقوق، به خوبى در تفاوت و تمایز مکاتب حقوقى نمایان است. شاید بتوان گفت دلیل عمده گسترش این بحث در فلسفه حقوق به دلیل آن است که اولین سؤال در هنگام مواجهه با یک قاعده حقوقى سؤال از چرایى لزوم اطاعت مى‏باشد. در هر صورت، این بحث اگرچه در حقوق به صورت مفصل با جایگاه خاص خود مطرح شده‏است، ولى در فقه از چنان انسجامى برخوردار نیست و به صورت پراکنده در علم اصول تحت عناوینى هم‏چون ملاکات احکام، مستقلات عقلیه و حسن و قبح عقلى، کیفیت انشا و فعلیت و تنجز حکم و غیره مورد بررسى قرار گرفته‏است، آن هم نه به صورت مستقل بلکه به تبع موارد دیگر. ما در این‏جا ابتدا مبانى حقوق و نظریات مختلف درباره آن را مطرح مى‏کنیم سپس به طرح مبانى فقه مى‏پردازیم و در آخر مقایسه و نتیجه‏گیرى مى‏نماییم.

شرط عدالت در ازدواج مجدد در حقوق ایران

چکیده: عدالت به عنوان یک قانون عام و اصل حاکم، چارچوبی قطعی برای همه ی احکام و قوانینی است که روابط و مناسبات اجتماعی را شکل می دهد. در شناخت مسائل زنان و تنظیم روابط عادلانه میان زن و مرد در بهره وری از موقعیت ها، نقش ها و امکانات مادی و معنوی جامعه و به ویژه در تنظیم روابط خانوادگی اصل عدل، یک مقیاس فراگیر و اساسی است. آن چه قرآن کریم در خصوص لزوم رعایت عدالت میان همسران به عنوان یک شرط، مورد تأکید قرار داده ، یک نمونه است. قرار گرفتن در موقعیت چند همسری و اصولاً ازدواج مجدد مشروط به روابط عادلانه شده است. این مقاله به بررسی شرط عدالت به عنوان یکی از شرایط اساسی در ازدواج مجدد، چگونگی احراز آن و نیز آثار و ضمانت اجرای فقدان عدالت در ازدواج مجدد از دیدگاه حقوق اسلام و ایران می پردازد. واژگان کلیدی:  ازدواج مجدد، تعدد زوجات، عدالت در ازدواج مجدد، .

اذان - قسمت اول

مقدمه اذان، خوش‏نواترین ترنّم و با طراوت‏ترین سرود رهایى انسان از زنجیرهاى اسارت و بندگى مادّى است. آهنگ اذان، دل‏هاى زنگار گرفته و تنیده را به طَرَب مى‏آورد. اذان، نغمه عاشقانه بنده‏اى است که با هستى‏بخش خود نجوا مى‏کند و دردهاى بى‏درمان خود را شفا مى‏طلبد. اذان، مدخل ورود به بهترین عمل آدمى است. پیش از وارد شدن به ملاقات با پروردگار، باید سرود آمادگى را تلاوت کرد. محتواى اذان، شگفت‏انگیز و پل ارتباطى بین اصول و فروع دین است. اذان، بایدها را به هست‏ها پیوند زده، آدمى را به تلاش و کوشش براى رسیدن به بهترین اعمال رهنمون ساخته و تأثیر هر موجودى را در عالم هستى، به جز ذات اقدس ربوبى نفى مى‏کند و راهنمایان مسیر بندگى را به تصویر مى‏کشد.

فلسفه حق (1)

جرمى والدرون، (Jeremy Waldron) ترجمه: دکتر محمد راسخ (2) چکیده فلسفه حق اکنون یکى از شاخه‏هاى فربه فلسفه ارزشها گردیده است. به رغم این که تاریخچه ظهور مفهوم «حق‏» به معناى جدید به سده سیزدهم برمى گردد و از آن پس به تدریج‏به دست متفکران، از پختگى و پیچیدگى قابل توجهى برخوردار شد. بحث تحلیلى و برهانى پیرامون این موضوع و تشخیص و تفکیک وجوه گوناگون آن، وامدار تلاشهاى موشکافانه فیلسوفان و نظریه پردازان سده بیستم مى‏باشد. در این ارتباط، مقاله آقاى «جرمى والدرون‏» نمونه‏اى است از تلاشهاى فیلسوفانه در شرح و بسط پاره‏اى از مهمترین موضوعات فلسفه حق. وى در این نوشتار به سه موضوع بسیار مهم «مفهوم حق‏»، «محتواى حق‏» و «تئوریهاى موجه ساز حق‏» پرداخته است. اما در آغاز توضیحاتى هر چند کوتاه توسط مترجم، پیرامون سه بحث مقاله آمده است که عمدتا به ذکر نکاتى پرداخته شده که «والدرون‏» آگاهى خوانندگان از آنها را فرض مى‏گیرد، یا براى روشنى بحثهاى وى ضرورى به نظر مى‏آیند.  

آیا در اسلام برای ازدواج دوم اجازه همسر اول شرط است یا خیر؟

بررسی مختصر به احکام اسلامی یک حقیقت بسیار مهمی را ثابت می کند وآنهم اینکه این دین آمده است تا بشر در سایه پایبندی به دستوراتش به سعادت وآرامش حقیقی دست پیدا کنند،وهیچ حکمی از احکام اسلامی به اینصورت نبوده که جانبداری فرد ویا گروه معینی بکند مثلا احکام خاص بانوان را مطرح کرده باشد واز آقایان غافل بماند و یا برعکس ، طرفین را به طور متساوی در نظر گرفته وحقوق یکدیگر را کاملا روشن ساخته تا در مسیر زندگی دچار اختلاف نشوند.

جمع بین صلوتین - قسمت دوم

3. جمع بین صلوتین به خاطر مریضى احمد بن حنبل و خطابى و جز ایشان، معتقدند جمع بین صلوتین، به دلیل مریضى یا عذرى دیگرى بوده است. نووى نیز این احتمال را پذیرفته و مى‏گوید: و منهم من قال هو محمول على الجمع بعذر المرض او نحوه مما هو فى معناه من الاعذار و هذا قول احمد بن حنبل و قاضى حسین و هو المختار فى تأویله لظاهر الحدیث لفعل ابن عباس و موافقه ـ ابى هریره و لان المشتقه فیه اشد من المطر؛[19] برخى گفته‏اند جمع بر عذر و مرض و یا غیرش حمل مى‏شود و این سخن احمد بن حنبل و قاضى حسین است. این توجیه مختار ما، توجیه ظاهر حدیث است؛ به دلیل فعل ابن عباس و موافقت ابو هریره، و نیز به دلیل این‏که مشقت در مریضى، از باران بیشتر استبه خاطر مریضى احمد بن حنبل و خطابى و جز ایشان، معتقدند جمع بین صلوتین، به دلیل مریضى یا عذرى دیگرى بوده است. نووى نیز این احتمال را پذیرفته و مى‏گوید: و منهم من قال هو محمول على الجمع بعذر المرض او نحوه مما هو فى معناه من الاعذار و هذا قول احمد بن حنبل و قاضى حسین و هو المختار فى تأویله لظاهر الحدیث لفعل ابن عباس و موافقه ـ ابى هریره و لان المشتقه فیه اشد من المطر؛[19] برخى گفته‏اند جمع بر عذر و مرض و یا غیرش حمل مى‏شود و این سخن احمد بن حنبل و قاضى حسین است. این توجیه مختار ما، توجیه ظاهر حدیث است؛ به دلیل فعل ابن عباس و موافقت ابو هریره، و نیز به دلیل این‏که مشقت در مریضى، از باران بیشتر است