چکیده ای از فقه مقارن

1. واژه‏هایى چون «علم الخلاف»، «فقه مقارن»، «فقه تطبیقى» و «علم الجدل» را براى معرفى این علم به کار مى‏برند. 2. یکى از جامع‏ترین تعاریف اصطلاحى فقه مقارن، عبارت است از: نوع ویژه‏اى از بررسى‏هاى فقهى که مراد از آن، علم به احکام شرعى در ابواب مختلف است، از جهت شناخت نظرات ائمه و فقها و مذاهب مورد اتفاق و اختلاف آنان، همراه با بیان دلایل و قواعد اصولى و جهت‏هاى نظرات آنها، که منشأ اختلاف شده است؛ البته با بیان ادله و مقایسه آنها و انتخاب قولى که به حق نزدیک‏تر است. 3. چیستى «موضوع فقه مقارن»، بستگى به تعریفى دارد که از موضوع مى‏کنیم. اگر آن‏چه آخوند خراسانى در کفایه فرموده بپذیریم، موضوع فقه مقارن، یا «آراى مجتهدان در مسایل فقهى» است و یا «آراى مجتهدان در مسایل فقهى از جهت مقایسه و ترجیح یکى بر دیگرى». 4. در فقه مقارن، آراى مجتهدان مذاهب مختلف جمع‏آورى و مقایسه مى‏شود، ولى در فقه مذهبى، دیدگاه‏هاى مجتهدان یک مذهب به‏خصوص گردآورى شده و مورد بررسى قرار مى‏گیرد. 5. برخى از فواید فقه مقارن عبارت است از: الف) تقریب و نزدیک کردن دیدگاه‏هاى فقه و دین اسلام با دیگر قوانین موضوعه در مسایل فقهى و کم کردن عوامل موجب اختلاف، که مهم‏ترینِ آن‏ها جعل علما به مذاهب دیگر است؛ ب) شناخت نواحى اتفاق و اختلاف میان فقها، و نیز شناخت سرچشمه اختلاف آنها؛ ج) تأثیر مقارنه و مقایسه در پیدایش ملکه فقاهت. 6. یافتن اسباب و علل اختلاف فقها در فتاوا و دیدگاه‏هاى فقهى، سابقه دیرینه‏اى دارد. نخستین کسى که در خصوص اسباب اختلاف فقهى فقها کتاب نوشت، ابو محمد عبداللّه‏ بن محمد بن السید البطلمیوسى بود. 7. تطور فقه مقارن در اهل‏سنّت را مى‏توان در سه مرحله بیان کرد: مرحله اول: در ابتداى پیدایش، به عنوان دفاع از مذهب یا مدرسه و مکتب خاصى که فقیه بدان وابسته بود، پدیدار گشت و در آن روزگار، شامل تمامى ابواب فقهى نمى‏شد. مرحله دوم: تمامى ابواب فقه را فرا گرفته و دیگر حالت دفاعى نداشت، بلکه منهج و شیوه آنها، گردآورى اقوال و دیدگاه‏ها، بدون جهت‏گیرى و ترجیح یک قول بود. مرحله سوم: عمدتاً به ارایه دیدگاه‏هاى یک مکتب اکتفا شد و تنها در برخى موارد، به دلیل ضرورت به اقوال مذاهب دیگر استناد مى‏شد و در قرن نهم هجرى، فقها بیشتر به موارد اختلافى میان علماى یک مذهب مى‏پرداختند. 8. تطور فقه مقارن در شیعه را در پنج مرحله مى‏توان بیان کرد: مرحله اول: دیدگاه‏هاى تطبیقى و توجه به افکار مختلف در یک مسأله، یکى از توصیه‏هاى مهم اهل‏بیت علیهم‏السلام به شمار رفته و در زمینه فقه مقارن، احادیثى به صورت تطبیقى نقل شده است. مرحله دوم: براى نخستین‏بار، فقه مقارن تحت عنوان الاعلام به دست شیخ مفید نگارش یافت و سپس سید مرتضى با نوشتن الانتصار فقه مقارن را گسترش داده و شیخ طوسى با الخلاف آن را تکامل بخشید. مرحله سوم: اوج فقه مقارن در شیعه، با نوشتن تذکرة الفقها توسط علامه حلى شروع شد که افزون بر تبیین دیدگاه‏هاى مذاهب و نقد و ترجیح مذهب شیعه، به فروع و احکام جزئى‏تر نیز اشاره کرد. شهید اول نیز در القواعد و الفوائد قواعد فقهى و اصولى و ادبى را به شیوه‏اى مقارن بحث نمود. مرحله چهارم: مرحله رکود فقه مقارن مى‏باشد. دست‏کم سه عامل را مى‏توان علت این رکود دانست: 1. تحت الشعاع قرار گرفتن فقه خالص شیعى و محور شدن مباحث تطبیقى؛ 2. ورود عناصر و مباحثى از مذاهب دیگر به مذهب شیعى؛ 3. حملات شدید اخبارى‏ها به شیوه و روش اصولیان شیعه. مرحله پنجم: در دور معاصر، آیت اللّه‏ بروجردى، فقه مقارن را وارد مرحله‏اى جدید کرد. ایشان معتقد بود براى دریافت صحیح روایات اهل‏بیت علیهم‏السلام، باید به فقه و روایات اهل‏سنّت توجه کافى داشت؛ زیرا فقه شیعه، ناظر به فقه اهل‏سنّت است. 9. برخى از اصول کلى که براى محقق این علم لازم است عبارت‏اند از: 1. بى‏طرفى علمى؛ 2. شناخت منابع و دیدگاه‏هاى معتبر در مذهب؛ 3. آشنایى با مبانى و مقدمات فقه مقارن؛ 4. شناخت اصطلاحات و مفاهیم رایج در هر مذهب. 10. از کتاب‏هایى که در مذهب شیعه درباره فقه مقارن نوشته شده، مى‏توان به الخلاف شیخ طوسى، تذکرة الفقها علامه حلى، و الاعتصام بالکتاب و السنة آیت اللّه‏ سبحانى اشاره کرد. 11. کتاب‏هاى... اختلاف الفقهاء طبرى، الخلافیات بیهقى، الذخیره قرافى و حلیة العلماء شاشى از جمله کتاب‏هاى اهل‏سنّت در این زمینه به شمار مى‏آید.