ازدواج ‎های حرام

سؤال 1: با چه زنهایی ازدواج کردن حرام است لطفاً توضیح دهید؟ جواب: ازدواج با محارم حرام است مثل مادر و خواهر و مادرزن و مادربزرگ و خاله و عمه و برادرزاده و خواهرزاده و خواهر رضاعی و ... و همچنین ازدواج با زنهایی که طی سبب خاصی حرام مؤبد می شوند. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج2، م2384 و 2388 و م2400) سؤال 2: آیا انسان می تواند با خواهر زن خود ازدواج نماید؟ جواب: جمع بین دو خواهر در ازدواج صحیح نیست و حرام است. (استفتائات امام (ره)، ج3، ص124، س120) سؤال 3: بعد از طلاق و جدایی از زن اول که در عقد دائم بوده, پس از چه مدتی می توان با خواهر او ازدواج نمود؟ جواب: اگر طلاق بائن است بعد از طلاق, و اگر رجعی است بعد از گذشت ایّام عدّه می توان با او ازدواج کرد. (استفتائات امام (ره)، ج3، ص124، س119) سؤال 4: آیا دو دختر که به هم چسبیده هستند و بالغ شده اند, می توانند ازدواج کنند؟ جواب: مجرد اتصال آن دو مانع از ازدواج نیست و با مراعات وظائف و شرایط شرعیه می توانند ازدواج کنند. (ر.ک استفتائات امام (ره)، ج3، ص125، س122)

اقامه

اقامه: در اصطلاح فقهی اذان دوم را که قبل از نماز خوانده می‌شود، اقامه می‌گویند. مستحب است پیش از شروع به نماز، اقامه خوانده شود و علامت فرارسیدن نماز و ابتدا کردن به آن است. گفتن اقامه مستحب است ولی بسیار بر آن تأکید شده. “الله أکبر” (۲ مرتبه) خدا بزرگ‌تر و برتر از هر چیزی است. “اشهد ان لا اله الا الله” (۱ مرتبه) گواهی می‌دهم هیچ معبود به حقی جز الله وجود ندارد. “أشهد ان محمداً رسول الله” (۱ مرتبه) گواهی می‌دهم که محمّد فرستادهٔ خداست. “حیّ على الصّلاة” (۱ مرتبه) بشتاب به سوی نماز. “حیّ على الفلاح” (۱مرتبه) بشتاب به سوی رستگاری. “قد قامت الصلاة” (۲ مرتبه) همانا نماز بر پا شد. “الله أکبر” (۲ مرتبه) خدا بزرگ‌تر و برتر از هر چیزی است. “لا إله إلا الله” (۱ مرتبه) گواهی می دهم هیچ معبود به حقی جز الله وجود ندارد.

اصول فقه

مقدمه اصول فقه، یکی از مهمترین علوم اسلامی می‌باشد که جایگاه آن بر پژوهشگران به طور عموم و بر دانشجویان فقه و حقوق به طور خصوص؛ روشن است. در تبیین اهمیت اصول فقه، این بس، که امروزه دست‌یابی به احکام شریعت، بدون آن ناممکن است و این علم علاوه بر اینکه نسبت به علم فقه (دست‌یابی به احکام الهی) در حکم ابزار است، همانند علم منطق به صورت مستقل نیز ارزش و اهمیت ویژه‌ای دارد. این پژوهش کوتاه بر آن است تا به معرفی مختصر، جامع و مستند این علم بپردازد. تعریف علم اصول فقه در تعریف اصطلاحی اصول فقه عبارت‌های مختلفی از اصولیین شیعه و اهل سنت ارائه شده که در ذیل به چند تعریف معروف اشاره‌ای گذرا خواهیم داشت:

اجتهاد و مرجعیت دینی

مقدمه از آنجایی که اجتهاد، هدف علم اصول فقه و ثمره آن است؛ در میان شیعه و اهل سنّت، دارای پایگاه ویژه‌ای می‌باشد، همه مشکلات ناشی از بی‌قانونی، در پرتو شایستگی و کاردانی اجتهاد پویا، حل و فصل می‌گردند. در این روزگار بر اساس اندیشه شیعه، به خاطر دوری از رهبران معصوم، راهی به سوی علم به احکام شریعت جز اجتهاد وجود ندارد؛[1] و هیچ مرجع دیگری را جز مجتهد نمی‌توان سراغ داشت که برای حوادث روزافزونی که در جوامع بشری پدید می‌آیند، حکم و قانون جامعی ارائه کند. بنابراین، اجتهاد و مرجعیت دینی، از اعتقادات مهم شیعیان در عصر غیبت به حساب می‌آید و سرچشمه تحولات سیاسی و اجتماعی بسیاری در جامعه می‌گردد. تعریف اجتهاد اجتهاد از ریشه «جهد» به معنای منتهای کوشش است.[2] و در اصطلاح فقیهان تعریف‌های فراوانی با اندک تفاوت ارائه شده است، مرحوم آخوند چنین تعریفی را تقریر کرده‌اند: «الاجتهاد هو استفراغ الوسع فی تحصیل الحجه علی الحکم الشرعی؛[3] اجتهاد به معنای بکارگیری توان و نیرو برای به دست آوردن دلیل و حجت بر احکام شرعی می‌باشد».

شهادتین

اگر کافر شهادتین بگوید، یعنی بگوید: "اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمدا رسول الله "، مسلمان می شود، و بعد از مسلمان شدن ، بدن و آب دهان و بینی و عرق او پاک است .  اگر موقع مسلمان شدن ، عین نجاست به بدن او بوده ، باید برطرف کند و جای آن را آب بکشد. ولی اگر پیش از مسلمان شدن ، عین نجاست برطرف شده باشد، لازم نیست جای آن را آب بکشد.اگر موقعی که کافر بوده ، لباس او با رطوبت به بدنش رسیده باشد و آن لباس در موقع مسلمان شدن در بدن او نباشد، نجس است . بلکه اگر د ربدن او هم باشد، بنابر احتیاط واجب باید از آن اجتناب کند. اگر کافر شهادتین بگوید و انسان نداند قلبا مسلمان شده یا نه ،پاک است .ولی اگر بداند قلبا مسلمان نشده ، بنابر احتیاط واجب باید از او اجتناب کرد.

شروط هشتگانه برای شکسته خواندن نماز

مسافر باید نماز ظهر و عصر و عشا را با هشت شرط شکسته بجا آورد، یعنی دو رکعت بخواند: شرط اول: آن که سفر او کمتر از هشت فرسخ شرعی  نباشد. کسی که رفتن و برگشتن او هشت فرسخ است اگر رفتن او کمتر از چهار فرسخ نباشد باید نماز را شکسته بخواند بنابر این اگر رفتن سه فرسخ و برگشتن پنج فرسخ باشد باید نماز را تمام کند. اگر رفتن و برگشتن هشت فرسخ باشد باید نماز را شکسته بخواند چه همان روز و شب بخواهد برگردد یا غیر آن روز و شب . اگر سفر، مختصری از هشت فرسخ کمتر باشد یا انسان نداند که سفر او هشت فرسخ است یا نه، نباید نماز را شکسته بخواند و چنانچه شک کند که سفر او هشت فرسخ است یا نه، در صورتی که تحقیق کردن برایش مشقت دارد باید نمازش را تمام بخواند و اگر مشقت ندارد بنابر احتیاط واجب باید تحقیق کند که اگر دو عادل بگویند، یا بین مردم  معروف باشد که سفر او هشت فرسخ است نماز را شکسته بخواند. اگر یک عادل خبر دهد که سفر انسان هشت فرسخ است بنابر احتیاط واجب باید نماز را، هم شکسته بخواند و هم تمام بخواند و روزه بگیرد و قضای آن را هم بجا آورد.

اجیر گرفتن برای نماز قضای میت

نماز قضای میت                                             بعد از مرگ انسان می شود برای نماز و عبادت های دیگر او که در زندگی بجا نیاورده، دیگری را اجیر کنند یعنی به او مزد دهند که آنها را بجا آورد و اگر کسی بدون مزد هم آنها را انجام دهد، صحیح است . انسان می تواند برای بعضی از کارهای مستحبی مثل زیارت قبر پیغمبر و امامان علیهم السلام ، از طرف زندگان اجیر شود، و نیز می تواند کار مستحبی را انجام دهد و ثواب آن را برای مردگان یا زندگان هدیه نماید. کسی که برای نماز قضای میت اجیر شده باید یا مجتهد باشد یا مسایل نماز را از روی تقلید صحیح ، بداند.

نماز احتیاط

کسی که نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از سلام نماز باید فورا نیت نماز احتیاط کند و تکبیر بگوید و حمد را بخواند و به رکوع رود و دو سجده نماید. پس اگر یک رکعت نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهد بخواند و سلام دهد، و اگر دو رکعت نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از دو سجده یک رکعت دیگر مثل رکعت اول بجا آورد و بعد از تشهد سلام دهد. نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد و باید نیت آن را به زبان نیاورد، و احتیاط واجب آن است که سوره حمد و "بسم الله " آن را هم آهسته بگوید. اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد نمازی که خوانده درست بوده، لازم نیست نماز احتیاط را بخواند، و اگر در بین نماز احتیاط بفهمد، لازم نیست آن را تمام نماید. اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد که رکعت های نمازش کم بوده، چنانچه کاری که نماز را باطل می کند انجام نداده، باید آنچه از نماز را که نخوانده بخواند و برای سلام بی جا دو سجده سهو نماید، و اگر کاری که نماز را باطل می کند انجام داده، مثلا پشت به قبله کرده، باید نماز را دوباره بجا آورد.

بررسى تطبیقى قاعده «عطف بماسبق نشدن قوانین جزایى» (در حقوق اسلام، حقوق موضوعه ایران و نظام حقوقى کامن لا)

چکیده: 1 ـ منظور از قاعده «عطف بماسبق نشدن قوانین جزایى» عطف بماسبق نشدن قوانین جزایى ماهوى مشدد است. 2 ـ این قاعده که از لوازم منطقى «اصل قانون بودن جرم و مجازات» است در حقوق اسلام یک قاعده عام و بدون استثناست. 3 ـ مراحل سه گانه حکم شرعى یعنى مرحله «تشریع» که از آنِ خداوند است (ان الحکم الا للّه) و مرحله «استنباط» و «اعلام و ابلاغ» احکام و قوانین که از آن انبیاء و اولوا الامر است (ما علینا الا البلاغ المبین) در حقوق اسلام دلیل قطعى بر وجود اصل قانونى بودن جرم و مجازات است. مقدمه «اصل قانونى بودن جرم و مجازات» و به تبع آن «قاعده عطف بماسبق نشدن قوانین جزایى» که در حقوق عرفى با عبارتهاى «هیچ جرمى و هیچ مجازاتى بدون قانون وجود ندارد»(2) و «قوانین جزایى عطف بماسبق نمى‏شوند»(3) مطرحند، از اصول مسلم و ثابتى هستند که ضامن حفظ حقوق و آزادیهاى فردى مى‏باشند. با وجود این فقدان نصّ صریح و روشنى در کتاب و سنّت (از نظر حقوق اسلامى) که بر اعتبار این اصل دلالت نماید، موجب شده است که برخى از حقوقدانان(4) از پایه و اساس منکر این اصل در حقوق اسلام شوند. از طرف دیگر پاره‏اى از استثنائاتى که از سوى حقوقدانان معاصر و برخى از فقها(5) در مورد قاعده عدم عطف قوانین جزایى بماسبق مطرح گردیده است، موجب ایجاد سؤالات و تردیدهایى در زمینه اعتبار و یا قلمرو این قاعده در حقوق اسلامى گردیده است.

مفهوم فقه و حقوق و رابطه بین آن دو

گفتار اول: تعریف فقه (1) فقه معانى لغوى و اصطلاحى متعددى دارد که ما با ذکر آن معانى، معناى مورد نظر را در این تحقیق مشخص مى نماییم. الف - معناى لغوى فقه فقه به معناى دانستن یا فهمیدن است. در معجم المقاییس اللغه مى خوانیم: فقه دلالت مى کند بر ادراک چیزى و علم نسبت به آن.(2)  

مبانی فقهی و حقوقی مالکیت معنوی از نگاه مذاهب

چکیده مالکیت معنوی اگر چه در حقوق موضوعه دارای سابقه‌ای نسبتاً طولانی است، اما در فقه شیعه از موضوعات مستحدثه فقهی به شمار می‌آید و فقها باید حکم آن را از مبانی فقهی شیعه استخراج کنند و در اختیار جامعه اسلامی قرار دهند. در میان فقها دو نظریه مختلف پیرامون آن وجود دارد. برخی عقیده دارند مالکیت معنوی موضوعی نیست که قابل تطبیق بر موضوعات فقهی باب عقود باشد و از این‌رو، آن را به رسمیت نشناخته‌اند. برخی دیگر کسانی هستند که معتقدند می‌توان بر اساس چارچوبهای فقهی شیعه، آن را به رسمیت شناخت. واژه‌های کلیدی: مالکیت معنوی، مبانی فقهی، مبانی حقوقی.

مبانى فقه و حقوق

یکى دیگر از مباحث اساسى و پر ثمر در بررسى رابطه فقه و حقوق بحث از مبانى این دو علم است. منظور از مبانى در فقه و حقوق بررسى محرک‏ها و نیروهایى است که در قانون وجود دارد و افراد را ملزم به رعایت و اطاعت مى‏نماید. منابع حقوق تار و پودهایى است که تافته حقوق در آن بافته شده‏است. مبانى حقوق رگ و ریشه‏ها و نیروهایى است که در وراى قواعد حقوقى جا گرفته‏است. (1) مباحث مبانى حقوق در احکام حقوقى از عمده‏ترین مباحثى است که در فلسفه حقوق مطرح شده و در واقع همین موضوع یکى از دلایل اصلى ایجاد مکاتب حقوقى است، به طورى که تفاوت آرا در مورد مبانى حقوق، به خوبى در تفاوت و تمایز مکاتب حقوقى نمایان است. شاید بتوان گفت دلیل عمده گسترش این بحث در فلسفه حقوق به دلیل آن است که اولین سؤال در هنگام مواجهه با یک قاعده حقوقى سؤال از چرایى لزوم اطاعت مى‏باشد. در هر صورت، این بحث اگرچه در حقوق به صورت مفصل با جایگاه خاص خود مطرح شده‏است، ولى در فقه از چنان انسجامى برخوردار نیست و به صورت پراکنده در علم اصول تحت عناوینى هم‏چون ملاکات احکام، مستقلات عقلیه و حسن و قبح عقلى، کیفیت انشا و فعلیت و تنجز حکم و غیره مورد بررسى قرار گرفته‏است، آن هم نه به صورت مستقل بلکه به تبع موارد دیگر. ما در این‏جا ابتدا مبانى حقوق و نظریات مختلف درباره آن را مطرح مى‏کنیم سپس به طرح مبانى فقه مى‏پردازیم و در آخر مقایسه و نتیجه‏گیرى مى‏نماییم.

استصحاب منعکس

استصحاب موضوع بسیط ( استصحاب شئ واحدِ بسیط ) استصحاب موضوع بسیط از اقسام استصحاب موضوعى است و آن استصحابى است که مستصحب آن امرى واحد و بسیط(بدون جزء)باشد, مثل استصحاب عدالت زید. در کتاب " دروس فى علم الاصول " آمده است: " اذا کان الموضوع للحکم الشرعى بسیطا و تمت فیه ارکان الاستصحاب جرى استصحابه بلا اشکال "(1). در اعتبار استصحاب موضوع بسیط, هرگاه ارکان استصحاب وجود داشته باشد اشکالى نیست و مورد اتفاق اصولى ها است .

استصحاب قهقری

(استصحاب مقلوب) ( استصحاب شئ مشکوک در زمان سابق و متیقن در زمان لاحق ) استصحاب قهقرى استصحابى است که مشکوک آن در زمان سابق و متیقن آن در زمان لاحق باشد; بر خلاف استصحاب مصطلح که مشکوک آن لاحق و متیقن آن سابق است , مثل آن که یقین باشد الفاظ صلاة و صوم در زمان و زبان امام باقر(ع)و امام صادق(ع), در عبادات خاص حقیقت بوده اند, ولى شک مى کنیم آیا در زمان و زبان پیامبر(ص) هم در همین معنا حقیقت بوده اند یا در معناى لغوى ؟ ملاحظه مى شود که زمان متیقن, متأخر از زمان مشکوک است . و مانند این که یقین به عدالت زید در روز جمعه باشد, سپس به عدالتش در روز پنج شنبه شک شود, در این هنگام چنان چه با اجراى استصحاب , عدالت او در روز پنج شنبه ثابت گردد, استصحاب قهقرایى صورت گرفته است .

ممنوعیت شکنجه در شریعت اسلام (فقه)

مقدمهممنوعیت شکنجه یکی از مهمترین هنجارهای مقبول و به رسمیت شناخته شده در جامعه بین­الملل می­باشد که با پیدایش و شکل‌گیری نظام مدرن حقوق بشری در اسناد مدون مورد تأیید قرار گرفته و ابزارهایی جهت حمایت از افراد در مقابل این اقدام ضد بشری (شکنجه) تدارک دیده شده است. بررسی این مسأله که موضع شریعت اسلامی در قبال شکنجه چیست و رویکرد (به­طور خاص فقه شیعی) در قبال این موضوع چگونه تبیین می­گردد به عنوان یکی از مسائل مهم در عرصه بین­المللی و ملی محسوب می­شود که دارای آثار علمی و عملی فراوانی بوده و لذا باید به گونه­ای جدی مورد توجه قرار گرفته و ابعاد مختلف و مسائل گوناگون مرتبط با این موضوع نیز به طور دقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. آنچه در این مختصر ارایه می­شود، صرفاً اشاره­ای کوتاه و گذرا به این مسأله از منظر فقهی است.

فقه و مساله قانون

بى‏تردید در هر جامعه داراى حکومت، قانون از جمله نیازهاى اولیه است و امر قانونگذارى از کار کردهاى اولى هر حکومتى است. جامعه اسلامى نیز از این قاعده مستثنا نیست و از آن‏جا که در چنین جامعه‏اى، شریعت اسلامى مبناى رفتار فردى و جمعى است طبیعتا قانون نیز بر احکام و مقررات دینى قرار دارد. در میان علوم دینى، علم فقه متکفل بیان شریعت است و با این که معمولا افعال مکلفین را موضوع این علم در نظر گرفته‏اند، اما به نظرمى‏رسد کلیه احکام و مقرراتى که در شریعت آمده است متعلق معرفت فقهى است. (1)

روش تحقیق در فقه اسلامی «بحثی در ادله»

برای تحقیق در علوم، روش تحقیق مشخصی وجود دارد که براساس اصول و قوانین موضوعه‌ی آن می‌توان پیرامون مسائل علمی پژوهش کنیم، مثلا، منطق روش و مدخلی است برای ورود به مسائل فلسفه، و علم اصول نسبت به فقه چون منطق نسبت به سایر علوم فلسفی است. و از این رو علم اصول را منطق فقه و منطق استنباط نامیده‌اند و در این منطق فقه و استنباط، نوعی خاصی از اندیشیدن درست را فرا می‌گیریم که ما را برای استنباط، حکم شرعی یاری می‌کند.

نکاتی پیرامون استحسان-قسمت دوم

از بررسی مقالاتی که پیرامون استحسان نوشته شده نکات مهمی بصورت پراکنده بدست می آید. 1 _ با اینکه ابو حنیفه و مالک ابن انس امام مذهب حنفی و مالکی صاحب نظریه استحسان بوده اند و در فتاوای خود بکرات به آن استناد کرده اند با این همه آن را بصورت یک قاعده بیان نکرده و حدود و شرط آن را روشن ننموده اند و این امر باعث این تو هم شده که استحسان صرفا استحسان صرفا یک عقیده شخصی یا نظری ای بی دلیل و یارایی از روی هوی و هوس است ولی شاگردان و پیروان این دو با توجه به اینکه مقام علمی و زهد و تقوای این دو امام بزرگ سنت و جماعت مانع تحقق این تو هم است با دقت در موارد استحسان کوشیده اند که برای آن ضوابط و قواعدی پیدا کنند و حدود قیود آن را روشن کنند و هر کدام بنحوی نظر استاد و پیشوای خود را بیان کرده اند .